گزارش اختصاصی آکادمی هنر از ششمین جلسه از سلسله نشست‌های تخصصی کانون آکادمی هنر - پیرامون «گفتگو در سینمای ایران»

 

ششمین جلسه از سلسه نشست‌های تخصصی کانون آکادمی هنر، شنبه 11 دی‎ماه، در کافه مرچ با عنوان «گفتگو در سینمای ایران» برگزار شد. در این جلسه نیز مانند نشست‌های پیشین کانون آکادمی هنر، با حضور در مکانی متفاوت و ایجاد تغییر در شکل مرسوم و همیشگیِ جلسات این چنینی، علاوه بر نقد و بررسی گفتگو در سینمای ایران به مسائل حال حاضر سینما نیز پرداخته شد.

 

       

       انتشار کتاب جهان‌نو، سینمای‌نو  - که گردآوری‌ِ مجموعه‌ای از گفتگوهای تخصصیِ 

رحیمی جعفری پس از خیر مقدم به حضار گفت: اسماعیل میهن دوست سطح نظر خود را از یک گفت‎وگوی معمولی بالاتر برده و سعی بر این داشته است مجموعه‎ای درخور توجه را ارائه دهد. وی از میهن دوست خواست در مورد شکل‎گیری این مجموعه گفت‎وگو، توضیح دهد.

میهن‌دوست شکل‌گیری این کتاب را ماحصل تلاش‌های گروهی در مجله‌ی صنعت سینما دانست، که بنا بر سیاست‌گذاری‌های مجله و تقسیم کار توافقی، نوشتن نقد و انجام مصاحبه‌های تخصصی و علمی درمورد مقوله کارگردانی به ایشان محول می‌شود و در چشم‌اندازی چند ساله به بهانه‌ی اکران فیلم‌های مطرح، گفت‎وگوها با کارگردانان صاحب نام سینمای ایران انجام و آماده  می‌شود:

 

«اين يك پروژه تحقيقي - مطالعاتي بود، كه از همان زماني كه دبيری كارگرداني نشريه صنعت سينما را بر عهده گرفتم، به فكر انتشار مستقل اين مجموعه افتادم. به همين خاطر سعي كردم مجموعه گفت‎وگوها از يك الگوي ثابتي پيروي كند؛ يعني به بهانه‌ی بررسي فيلم اكران شده‌ی هر فيلم‌ساز، مروري بر رزومه‌ی كاري، نحوه ورودش به سينماي حرفه‌اي -كه  اغلب مسير مختلفي را طي كرده‌اند.- را در بحث‌ها گنجانده‌ام. مورد اخير به خصوص براي دانشجويان سينما كه مشتاق ورود به سينماي حرفه‌اي هستند مي‌توانست مفيد باشد. اين مجموعه سواي جنبه دايرة المعارف بودنش، كه تقريباً تمام كارگردانان مطرح كشور را از نسل‌هاي مختلف، اعم از فيلم‌سازان به اصطلاح جشنواره‌اي،  بدنه و نخبه و هنري را پوشش مي‌دهد؛ به عنوان تنها منبع مباحث تخصصي كارگرداني سينماگران ايراني است.»

 

 

اسماعيل ميهن دوست مدرس سينما و کارگردان فیلم برخورد خیلی نزدیک در ادامه افزود:

 

«اين مجموعه مي‌تواند به عنوان منبع آموزشي براي دانشجويان سينما نیز مورد استفاده قرار بگيرد. چرا كه اغلب كتاب‌هاي ترجمه‌اي هم به دليل متفاوت بودن شرايط توليدِ سينمايِ كشورهاي مختلف، بويژه از منظر مناسبات توليدي و ابزار و امكانات فني، و همچنين به دليل به روز نبودن مطالب (چاپ و توزیع كتاب در كشور اصلي، رسيدن به دست ناشر داخلي، مطالعه و بررسي كارشناسانه‌ی كتاب اصلي، ترجمه مناسب و...) كمتر مي‌توانند مرجع به روز و معتبري در اين زمينه باشند. مثلاً وقتي در گفتگو با فيلم‌ساز صحبت از خوابيدن در نوبت طولاني براي استفاده از تنها تاوركرين موجود در كشور به ميان مي‌آيد، برای مخاطبين تخصصي سينماي داخل قابل درك است که اين چيزها را از نزديك حس مي‌كنند.»

 

رحیمی جعفری: در یکی از نقدهایی که به کتاب نوشته شده بود به نامناسب بودن عنوان کتاب اشاره شده بود. حس می‎کنم خود شما هم آنچنان با این نام ارتباط برقرار نمی‎کنید. دوست دارید در این مورد کمی توضیح دهید.

میهن دوست: به نظر خودم هم عنوان اصلی کتاب چندان گویای محتوای آن نیست. مقوله انتخاب عنوان چون گفته می‎شود در سرنوشت اقتصادی کتاب موثر است من به عهده انتشارات گذاشتم. ولی عنوان فرعی گفتگو با کارگردانان سینمای ایران آنرا تا حدی جبران می کند. البته انتخاب عنوان "جهان نو، سینمای نو"برمی گردد به عنوان اولین گفتگوی جلد اول کتاب با داریوش مهرجویی که البته آنجا عنوان درست و با معنایی  است.

 

رحیمی جعفری: در نحوه گفت‎وگو کردنتان چگونه حس اطمینان را برای هنرمندان پیش‎رویتان ایجاد کردید؟

میهن دوست: سعی کردم خیلی راحت با کارگردانان ارتباط برقرار و فضایی صمیمی را ایجاد کنم. در مورد سؤالاتی که از کارگردانان می‎پرسیدم بیشتر مباحث تخصصی و کارگردانی برایم اهمیت داشته است. وقتی کارگردانی متوجه شود شخص پرسشگر به مباحث تخصصی و کارهایی که او انجام داده آشنا است در گفت‎وگو با انگیزه و  پرشور تر حاضر می‎شود. 

 

 

رحیمی جعفری: سوای پرشور بودن، جنس گفت‎وگوهای شما متفاوت است. اساسا خاصیت گفتمان متفاوت همین است. می‎توانم کارگردان‎های مختلفی را مثال بزنم که در آن برهه‎ای که شما با آن‎ها مصاحبه کرده‎اید در نشست‎ها و مصاحبه‎های دیگر اینقدر راحت در مورد اثرشان صحبت و بحث نمی‎کردند و اثر خود را  مورد تحلیل قرار نمی‎دادند.

میهن‌دوست: عدم تخصص و دانش سینماییِ خبرنگاران و مصاحبه‌کنندگان سینمایی را یکی از دلایلی می‎دانم که تا کنون مانع از شکل‌گیری روندی کارآمد و صحیح برای دریافت معنا میان پرسش‌کننده و پاسخ‌دهنده شده است. خدایی ناکرده تعریف از خود نباشد. ولی من سعی کردم در تمام گفت‎وگوها کاری کنم که کارگردانان از یک گفت‎وگوی تخصصی لذت ببرند. اولا حداقل دوبار ‎ فیلم را مشاهده می‎کنم و با اطلاعات کافی با کارگردانان  مواجه می‎شوم ضمن اینکه  نوع سؤال کردن از هر کدام کارگردانان با توجه به شناختی است که از آن‎ها دارم بعضا متفاوت است.

 

 

رحیمی جعفری: برخی به گفت‎وگو و مصاحبه به صورت متنی پیش‎پا افتاده نگاه می‎کنند. شما در مصاحبه‎هاتون نحوه گفتمانتان چگونه بوده که توانستید خواننده را همراه کنید.

میهن دوست: نبود دانش سینمایی و اشراف نداشتن به فیلم‌های ساخته شده، در بیشتر مصاحبه‌های هر روزه‌ی مجلات و روزنامه‌ها و گزارشات سخنرانی‌ها و جلسات تخصصی سینمایی، باعث شده تا گفت‎وگو اغلب، سنتی شفاهی برای آشنایی با زندگی شخصی و خصوصی هنرمند تلقی شود. در صورتی که ماهیت پویا و منعطف گفتگو ونقد شفاهی این قابلیت را دارد که راه تفسیر و تحلیل را هموار کند و ویژگی شفاهی بودن آن تبدیل به امری منحصر و خاص گردد؛ که حتی در برخی موارد می‌تواند تصویری دقیق‌تر و جامع‌تر از محصول هنری نسبت به آنچه که در نقد و پژوهش مکتوب بدست می‌آید، ارائه بدهد.

رحیمی جعفری: بحث اصلیم این هست که مخاطبی که چنین تلقی از مصاحبه دارد را چگونه جذب می‎کنید. مخاطبی که نام اسماعیل میهن دوست برایش ناآشنا باشد و متنی از گفت‎وگو روبرویش باشد.

میهن دوست: قرار نشد سؤال‎های سخت سخت بکنید! خالا شوخی به کنار برای وجهی از شیوه عملمم برای خودم هم نامکشوف است و ناخودآگاه صورت می گیرد.جنبه خودآگاهش این است که  همواره سعی بر این داشتم که متن من به همه برای ارتباط برقرار کردن راه دهد. هر شخصی راهی برای ارتباط پیدا کند. یعنی یک دسته بندی در سؤالاتم و گفت‎وگو کردنم قائل بودم. علاوه بر پویایی موجود در سنت شفاهی گفت‎وگو که ابزار توانمندی در اختیار فیلمسار و منتقد قرار می‌دهد، فضای ایجاد شده میان دو قطب گفتگو حائز اهمیت ویژه‌ای است. به نوعی مخاطب را به هنرمند (مؤلف) آشنا می‌کند، تصویر موجز و شفافی از ماهیت اثر ارائه می‌دهد، ترفندها و تکنیک‌های هنرمند در خلق اثر را آموزش می‌دهد، نقد و تحلیل اثر همراه با حضور و مشارکت هنرمند شکل می‌گیرد و مخاطبی که دسترسی مستقیم به مؤلف ندارد می‌تواند در مسیر ساخت اثر قدم به قدم مؤلف را همراهی کند. مجموعه‌ی این مزایا و ویژگی‌های گفتگوی شفاهی باعث می‌شود تا به گفتگو و مصاحبه به صورت یک متن پیش پا افتاده نگاه نشود و با تغییر نگرش جامعه‌ی هنری روش گفتگو و نقد شفاهی مسیری رو به جلو و بالنده داشته باشد.

 

رحیمی جعفری: در مورد سؤالم باید اینطور خود پاسخ دهم که شما همانطور که در مورد گزینش سؤالات مطرح کردید یک سیر خاصی را پیش می‎گیرید. مصاحبه با پیشینه‎ای از کارگردان و نحوه ورودش به سینما شروع می‎شود. همین سبب شده مخاطب عام هم موضوع برایش جذاب و با متن همراه شود. در این همراهی شما بحث را به صورت تخصصی پیش می‎برید و نکات آموزشی در آن مطرح می‎شود.

میهن دوست: خیلی ممنون به نکته خوبی اشاره کردید

رحیمی جعفری: در تحلیل گفتگو تالبوت جی تیلور و دبورا کامرون معتقدند تحلیل گفت‎وگو عمیقا تحت تأثیر زبان‎شناسی ساختاری است. آن‎ها ساختار گفتمان را هدف گرفته و آن را به سه دسته تقسیم کردند. بخش صرفی و نحوی آن خوانشی بود که بنده کرده‎ام. بخش‎های دیگری که می‎خواهم از شما سؤال بپرسم چیدمان و تجزیه. یعنی چه آرایشی را در گفت‎وگو لحاظ می‎کنید

میهن‎دوست: همان‎طور که شما اشاره داشتید یک سیر در سؤالات هست. البته نه اینکه سؤالات مشابه باشد. بلکه متناسب با هر فیلمسار و فیلمش سؤالات تنظیم می‎شود. اینکه مثلا کارگردانی با پیشینه تحصیلات آکادمیک توانسته کارگردان شود یا تجربی نحوه گفتگو و نوع ارتباط گیری کمی متفاوت می شود. یا کارگردانانی که اصلا تئوریک نیستند و غریزی  کار می کنند  وحتی متناسب با شخصیت فردیشان تجزیه و تحلیلی برای خود داشته باشم.

 

 

 

رحیمی جعفری: از آکادمیک بودن صحبت کردید. در اغلب گفت‎وگوهای شما این سؤال وجود دارد و حس می‎کنم موضع‎گیری هست که به نظر شما شخص بدون تحصیلات اکادمیک موفق‎تر است.

میهن‎دوست: اگر از گفت‎وگوها  این طور برداشت شده غلط است. منظور من این است که صرف تحصیلات اکادمیک نمی‎تواند کارگردان خوب تربیت کند. همانطور که یک دکترای ادبیات ممکن است نتواند یک بیت شعر بگوید و تحصیلات ذوق هنری نمی‎آورد. البته هر کدام دیگری را نفی نمی‎کند. به نظر من داشتن تحصیلات آکادمیک در سینمای حتی جهان هم شرط لازم برای فیلمساز خوش ذوق شدن هست ولی کافی نیست.

رحیمی جعفری: مورد سوم طبقه‎بندی و ترکیب سنخ‎ها و علائم است. چگونه برای جلسه گفت‎وگو آماده می‎شوید. طبق یک دسته بندی با کارگردانان و شناسایی نشانه‎های فیلم و سبک آن‎ها

میهن دوست: همانطور که گفتم فیلم را چند بار قبل از گفت‎وگو می بینم. در این مصاف توجه خاصی به نشانه‎ها دارم و سعی می‎کنم با توجه به آن‎ها گفت‎وگو را تنظیم کنم. برای کارگردان‎ها هم سعی می‎کنم ترفندها و تکنیک‌های مختلف را شناسایی کنم.

 

رحیمی جعفری: برخی از هنرمندان به دلایل مشغله‎های کاری حاضر نیستند حضوری مصاحبه کنند. آن‎ها می‎خواهند سؤال‎ها ایمیل شود و پاسخ‎ها را ارسال نمایند و یا تلفنی گفت‎وگو داشته باشند. آیا در این سیر گفت‎وگوها برای شما هم چنین مسائلی پیش آمده است.

میهن دوست: دو مورد بوده است. مرحوم رسول ملاقلی پور اغلب با کسی گفت‎وگوی حضوری نمی‎کرد. اساسا فیلمساز تئوریکی نبود و غریزی کار می کرد. دوست نداشت مصاحبه شفاهی داشته باشد. در مورد مزرعه پدری کتبی گفت‎وگو داشتیم. چندبار تماس هم گرفتم و وقتی اطمینانش جلب شد دید ایشان کمی عوض شد طوری که در مورد میم مثل مادر خودشان گفته بودند فقط حاضر هستند با من گفت‎وگوی حضوری داشته باشند. متقاعد کردن آقای داوود نژاد هم برای انجام گفتگو ابتدا خیلی سخت بود. مورد دیگر هم گفتگو در مورد فیلم" اقلیما "آقای عسگرپور بود چون در فرانسه در مرحله فیلمبرداری به سر می‎بردند. سؤالات را ایمیل کردم و ایشان جواب‎ها را ارسال کردند. من طبق جواب‎های ایشان سؤالات دیگر را طرح می‎کردم و در نوبت بعد دستشان درد نکند صدای خودشان را هم ضبط کردند و ارسال کردند.

 

در میان گفتگوهای این نشست پیرامون کتاب جهان‌نو، سینمای‌نو توانایی‌های علمی و تجربی میهن‌دوست در عرصه‌ی سینما، به عنوان ویژگی ارزشمندی برای این کتاب به بحث گذاشته شد. به عبارتی آشنایی میهن‌دوست به سینما باعث شده است تا همواره گفت‎وگوهای کتاب در مسیر اصلی خود باقی بمانند و در مواردی که حاشیه‌های سینمایی رنگ و لعاب بیشتری به خود می‌گیرند، خط فکری گفت‎وگو فراموش نشود و نتیجه‌ی بحث‌های مطرح شده در راستای بدنه‌ی اصلی پیش برود. میهن‌دوست در جواب به یکی از حاضرین جلسه که تفکیک نویسنده، کارگردان، فیلمنامه و فیلم را در ایران چندان مشخص نمی‌دید، از این امر به عنوان آسیبی جدی در سینمای ایران یاد کرد که منجر به خلط مباحث و تداخل حوزه‌های هنری شده و آن را از دلایل اغتشاش سینمای ایران دانست. وجود افراد بدون تخصص در جایگاهی تخصصی و نبود شروط کافی و لازم میان سینماگران، که برآیندی از تجربه و تحصیل آکادمیک است، از دیگر دلایلی بود که در این نشست مطرح گردید. او در اهمیت تفکیک حوزه‌ها در سینما افزود:

 

«براي شيوه‌اي از نقد و بررسي كه طي آن تاثير عوامل مختلف هنر  سينما اعم از كارگرداني، فيلمنامه، طراحي صحنه و ... جداگانه مورد بررسي و تحليل واقع مي‌شوند، محاسن عديده‌اي مي‌توان برشمرد: برخورد تخصصي، اجتناب از كلي گويي و صدور احكام كلي فاقد استدلال و... اما در تمركز بيش از حد روي تك تك عناصر و تحليل و ارزيابي آنها، آنچه بايد همواره مراقب بود که اتفاق نيافتد از دست‌رفتن و غافل شدن از كليت فيلم و آن كيفيتي است كه هنگام «تجربه فيلمي» از طريق عملكرد هم‌زمان و هماهنگ مجموعه اجزا و عوامل بياني روي تماشاگر حاصل مي‌شود.»

 

انتهای این نشست که با اهدای کتاب جهان‌نو، سینمای‌نو همراه با یادداشت و امضای نویسنده، همراه شد، میهن‌دوست از اکران  اسفند ماه فیلم برخورد خیلی نزدیک بعد از پشت‌سر گذاشتن مشکلات بسیار خبر داد و تکمیل و انتشار نزدیک مجموعه‌ی چهارجلدی کتاب جهان‌نو،سینمای‌نو را به جمع علاقمندان هنر نوید داد.

 

عکاس: علیرضا اکرمی

 

در همین رابطه مشاهده کنید:

گزارش تصویری از ششمین نشست کانون آکادمی هنر: نحوه گفت وگو در سینمای ایران