شدنی یا نشدنی: بحث جریان خصوصی در تئاتر کشور

 

توضیح سردبیر: یادداشت زیر به سفارش «روزنامه بهار» و به بهانه‎ی ورود به تهیه و تولید نمایش نگاشته شده است و بازنشر آن در رسانه‎ی دیگر و این‎بار سایبری شاید خالی از لطف نباشد. آن‎ چیزی که برای روزنامه‎ی بهار در این یادداشت اهمیت داشت سه مشخصه بود: 1- دلیل ورود به جریال تهیه 2- تخصص در زمینه تهیه و تئاتر 3- مشکلات و راه‎حل‎ها. البته یادداشت کمی کوتاه‎تر در روزنامه مذکور به دلیل صفحه‎بندی آن منتشر شد که در این‎جا می‎توانید یادداشت کامل را مطالعه نمایید و باز هم رسانه‎های سایبری از چاپی جلوتر هستند.

 

 ویژگی‎های مواجهه با جنبه اقتصادی در هنر و به خصوص در تئاتر -که موضوع این یادداشت است- مبحث بسیار گسترده‎ای است که در چنین یادداشت‎هایی نمی‎گنجد و نیاز به پیمایشی ژرف در ویژگی‎های نمایشی، مدیریتی، اقتصادی و هر علمی دارد که در ارتباط با هنر نمایش باشد. از ملزومات یک تهیه کننده –چه در سینما چه در تئاتر- حلقه‎ی مشاورانی هستند که بتوانند از علوم مختلف راهکاری مقابل مسئله‎های اصلیِ تولید یک محصول هنری گذارند. آن‎چه در کشورمان با آن روبه‎رو هستیم عدم توجه به زیرساخت‎های هنری و وابستگی افراد به منابع مختلف دولتی است.

وقتی همه‎ی چشم‎ها به مسائل یک بام و دوهوای گیشه‎های فروش یا منابع دولتی، چون "شورای حمایت مرکز هنرهای نمایشی" باشد شکل تولید جدی گرفته نمی‎شود. ما نیاز به علمی در ارتباط با اقتصاد تئاتر داریم که زوایای مختلف آن را با هدف توسعه کمی و کیفی تئاتر واکاوی کند. زمانی تئاتر خصوصی به یک جریان تبدیل می‎شود که همه چیز بر پایه و اصول علمی پیش رود و یک طرح‎واره‎ی کلی در مدیریت تهیه و تولید شکل بگیرد. به طور مثال برخی از نمایش‎ها با دور شدن از اصول نمایشی و پرداختن به بازیگران چهره توانستند هم اسم و رسم کوتاه مدتی برای نمایش خود به هم زنند و هم فروش مناسبی را اعلام کنند. این جریان تا کجا می‎تواند ادامه داشته باشد؟ با الهام از روشتو و بتینسون (2010: 125-126)^** باید گفت این دسته از آثار نمایشی چرخه‎ها و الگوهایی هستند که در بازه‎ی زمانی محدود ساخته شده و به طور عمده بر ویژگی‎هایی شکل یافته­اند که موجب موفقیت­ تجاری آثار سرآغازشان بوده‎اند.

اتفاقات و الگوهای زودگذر نمی‎توانند جریان خاصی را به وجود آورند. وضعیت تئاتر کشور نیز به صورتی نیست که بتوان جریان خصوصی خاصی را شناسایی و بر روی آن مطالعه کرد؛ اما در هر وضعیتی با شناخت و مطالعه درست می‎توان جریان‎سازی کرد حتی اگر شده هر کس بنا به بضاعت خود ...

 

انگیزه و نحوه شروع فعالیت

در ابتدای سال 1389 با کمک جمعی از پژوهشگران هنر دست به تأسیس پایگاهی هنری به نام «پایگاه پژوهشی، تحلیلی و خبری آکادمی هنر» زدیم که پل ارتباطی میان جامعه هنری و جامعه آکادمیک باشد. در کنار هر تحلیل تخصصی، یادداشتی سلیس نیز نگاشته می‎شد و همایش‎های علمی نیز مورد توجه ما بود. از همان زمان انگاره ایجاد نگاهی خاص –هر چند کوچک ولی مانا- به آثار هنری را در سر می‎پروراندیم تا بالفعل شود. پژوهش و تحصیل در مقاطع عالی هنر و علاقه بسیار سبب شد به سرمایه‎گذاری در هنر به صورت جدی فکر کنم. برخلاف دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، در مقطع کارشناسی علم مهندسی را انتخاب کرده بودم و همین امر انتخاب‎هایم را فرااحساسی کرده است. نظم و طراحی طرح‎واره‎های مختلف برای هر پروژه، مشاوره‎ از کارشناسان مجرب سبب شد یک گالری هنری به نام آسا و یک گروه نمایش راه‎اندازی کنیم. همراهی دوست عزیزم مهندس محمد عقیلی –که از مخاطبان بسیار جدی نمایش است- این راه را هموار کرد تا با مطالعه بر روی روش‎های تازه در تهیه و تولید وارد این عرصه در تئاتر کشور شویم. با نظر به حمایت از تجارب نو و حتی دانشجویی پیش آمدیم، اما اولین قدممان شد «ویتسک» به کارگردانی رضا ثروتی با برآورد هزینه‎ای 140 میلیونی. هزینه‎های پیش‎بینی نشده و جالب‎تر از آن مسائل پیش‎بینی نشده –مانند افزایش قیمت دلار- این محصول را گران‎تر از پیش خواهد کرد؛ اما با نگاه تخصصی و کسب تجربه می‎توان راه‎هایی برای بازگشت سرمایه اندیشید. آشنایی قبلی از دانشگاه با رضا ثروتی و خوانش جدیدش از مکبث و نمایش متفاوت عجایب المخلوقات(اش) سبب شد در اثر جدیدش -که از 3 دی در تالار حافظ اجرا خواهد شد- همکاری کنیم.

مهم‎ترین دغدغه شخصی‎ام قرارگیری هر شخص در نقطه درست است و این‎که هر شخصی فقط خود را درنظر نداشته باشد که کارگردانی یا بازیگری را نشانه بگیرد. انگیزه من و محمد عقیلی فراتر از این مباحث و شاید حتی ساخت سالن نمایش باشد. به جز نمایش «ویتسک» در حال حاضر پیش‎تولید یک نمایش جالب دیگر و دو پرفورمنس –برای اجرا در گالری آسا- هستیم. چنان‎چه هر شخصی فکر می‎کند ایده و کار خوبی را می‎تواند برای تئاتر کشور انجام دهد درب مجموعه هنری آکادمی هنر به روی او باز است.

مشکلات پیش‎رو و برخی راه‎حل‎ها

پرمخاطره‎ترین بخش خلق یک اثر هنری تهیه و تولید در کنار تمام جنبه‎های خلاقه است. بزرگترین مشکل بر سر راه جریان‎سازی تهیه و تولید را می‎توان تفکر سنتی در عرصه تئاتر –و حتی دیگر هنرها- معرفی نمود. در اوان راه خود با مخالفت‎ها و احتیاط‎های مختلفی از سوی کارگردانان روبه‎رو می‎شدیم: تهیه‎کنندگی در تئاتر چه معنایی دارد؟ چرا باید سود کار به شخص دیگری جز کارگردان برسد؟ همین سؤال خود سؤالات دیگر را پشت سر هم ردیف خواهد کرد. پس مگر خود شما همکار عزیز دم از عدم سودآوری نمایش نمی‎زنید! دوستی به ما اشاره داشت که اگر واقعا بالای 100 میلیون هزینه یک نمایش می‎شود چرا تله‎فیلم نمی‎سازید که سود مطمئن‎تری دارد یا این‎که حتی برخی مدیران تماشاخانه‎ها به مزاح به بنده می‎گفتند: "تو که خودت تئاتری هستی چرا خام شده‎ای!" از این حرف‎ها و تفکر سنتی که بگذریم هر مشکلی راه حلی دارد:

1-     قرار گیری هر فرد متخصص در جایگاه اصلی خود و پذیرفتن راه‎های تازه و پژوهش‎ شده از سوی پژوهشگران می‎تواند دریچه‎ای برای امیدبخشی در جریان‎ تئاتر خصوصی باشد.

2-     شناسایی افراد متخصص از سوی مرکز هنرهای نمایشی و حتی سپاردن محصولات حمایت شده به آن‎ها می‎تواند راهگشای ورود تهیه کننده حرفه‎ای باشد. این مورد خود می‎تواند به شکل‎گیری یک صنف بیانجامد.

3-     تداوم همکاری‎های دولتی در ابتدای راه یک پروژه به خصوص در بخش تسریع امور مجوز، بازبینی، گرفتن سالن و یارانه‎های لازم در تبلیغات و تولید فیلم از یک نمایش.

4-     یکی از مهم‎ترین موارد در کنار شیوه‎ی اجرا، مضامین نمایش‎هاست و تهیه کننده می‎تواند یک اتاق فکر از افراد با سلایق مختلف از جامعه تشکیل دهد تا نمایشنامه‎هایی را در اولویت قرار دهد.

5- تسهیل امور در اجرای نمایش در سایر کشورها که خود هم بازگشت سرمایه است و هم معرفی هنر ایرانی اسلامی به سایر کشورها.