دهانِ پُر از آتش و خاک؛ نگاهی به «آتش خود برافروخته» به کارگردانیِ حسام کلانتری و «شب واقعه» به کارگردانیِ محمد عارف

اشاره: در روزهای منتهی به اربعین حسینی، فرصتِ این را پیدا کردم تا شاهدِ دو رویدادِ نمایشیِ مذهبی باشم که اتفاقاً هردو واقعه‌ی کربلا و خسران‌دیدگانِ لشکرِ یزید را مرکزِ توجه قرار داده بودند. در ادامه، نگاه مختصری خواهم داشت به نمایشِ «آتش خود برافروخته» به کارگردانیِ حسام کلانتری و «شب واقعه» به نویسندگی و کارگردانیِ دکتر محمد عارف.

یک- آتش خودبرافروخته
«آتش خود برافروخته» داستانِ مردی مغبون و بینواست که در نینوا، دشتی از خون دید اما یاری نرساند و پس از آن به‌جز خاک و آتش چیزی بر لبان‌اش ننشست تا به دیوانگی رسید. یگانه شخصیتِ «آتش خود برافروخته» وهب (با بازیِ حسام کلانتری) است که واقعه‌ی کربلا جهان‌اش را دست‌خوشِ دگرگونی کرده ولی خودش را نه؛ وهب سمبلِ انسان‌های دگم و مادی‌گراست که پذیرای هیچ‌چیز حتی حقیقت محض نیستند؛ حقیقتی که وهبِ دین و دنیا از کف داده با گوشت و پوست و استخوانِ خود لمس کرده است. وهب در پیکارِ دهمِ محرم‌الحرام در سیاهه‌ی سپاهِ عمر سعد بوده و بازگشتِ او از میدان، آغازی است بر پیکار با وجدان‌اش.

«آتش خود برافروخته» نمایشی از گروهِ تئاترِ صلح به کارگردانی و بازیگریِ حسام کلانتری است که این روزها دومین سالِ پیاپیِ اجرای خود، در ایامِ عزاداریِ امام حسین (ع) را این‌بار در حوزه‌ی هنری -تقاطع خیابان حافظ و سمیه- تجربه می‌کند. اجرای نمایشِ «آتش خودبرافروخته» برای عموم، رایگان در نظر گرفته شده است.

برخلافِ پیش‌زمینه‌ی ذهنیِ نادرست و دافعه‌ای که ممکن است بعضی‌های‌مان نسبت به نمایش‌های تک‌پرسوناژ داشته باشیم، «آتش خودبرافروخته» اصلاً خسته‌کننده نیست و در هیچ مقطعی از دقایقِ اجرا، از ریتم نمی‌افتد. حسام کلانتری در نقشِ وهبِ خسران‌دیده و جنون‌زده، تک‌وُتنها در سالنِ کوچکِ ماه، شوری بر صحنه برپا می‌کند که ستودنی است.

از دیگر محسناتِ «آتش خودبرافروخته»، حاشیه‌ی صوتیِ قوی و کارشده‌ی نمایش است که نقشی غیرقابلِ انکار در باورپذیر ساختنِ آن‌چه بر وهبِ نگون‌بخت گذشته و می‌گذرد، ایفا می‌کند. اصواتِ سردارانِ لشکرِ اشقیا بسیار پرطمطراق و هول‌برانگیز ضبط شده‌اند. موسیقی‌های انتخابی نیز گرچه پیش‌تر شنیده شده‌اند ولی خوش بر صحنه نشسته و کارکردی مؤثر و مثبت یافته‌اند. به‌علاوه نورپردازیِ «آتش خودبرافروخته» علی‌الخصوص در برهه‌ی یادآوریِ وهب از شبِ وصال‌اش با رحیمه، اثرگذار است.

«آتش خودبرافروخته» -به قلمِ زنده‌یاد محمد رحمانی‌فرد- سوگواره‌ای ارزشی و تماشایی‌ است؛ ارزشی نه به‌معنای حالا وارونه‌شده و بارِ منفی پیدا کرده‌اش... مخاطب اگر بی‌قضاوت و با حضورِ قلب، به دیدارِ «آتش خودبرافروخته» برود، دچارِ احساساتی پاک و -در این زمانه- کم‌یاب خواهد شد. دست مریزاد آقای کلانتری! روحِ محمد رحمانی‌فرد نیز آرام و شاد.

«آتش خود برافروخته»
نویسنده: محمد رحمانی‌فرد
کارگردان و بازیگر: حسام کلانتری
محل اجرا: تماشاخانه‌ی ماه
زمان: ۷ تا ۱۶ آبان ۹۷، ساعت ۱۷

دو- شب واقعه
«شب واقعه» قصه‌ی آشنای خولی (با خوانشِ بهرام سروری‌نژاد) است که پس از فاجعه‌ی دردناکِ کربلا، ارمغانی گران‌بها را با هدفِ کسبِ رضایتِ عبیدالله ابن زیاد و رسیدن به کاخ آروزهای‌اش، به کوخِ خویش می‌آورد و زنان‌اش که یکی دوست‌دار اهل بیت (ع) اما روشن‌دل (حلیمه با خوانشِ فلور نظری) است و دیگری بینا اما کوردل و در پیِ آمال و آرزوهای دنیوی خود (غزاله با خوانشِ زهره شهناز) است اما بی‌خبر از اعمالِ وحشتناکِ خولی. حلیمه با وجودِ نابینایی، بیناتر و آگاه‌تر از زمانه‌ی خویش است و صاحبِ روحی بزرگ که ثمره‌ی ارادتِ قلبیِ او به مولا و سرورش حضرت اباعبدالله حسین (ع) است. درگیری خولیِ زیان‌کار و همسران‌اش، ماجرایی دراماتیک را رقم می‌زند که در «شب واقعه» و از دیدِ نویسنده (محمد عارف) شاهدش هستیم.

«شب واقعه» نمایش‌نامه‌ای است که در طول چندسالِ اخیر، پیوسته در شهرهای مختلف و توسطِ گروه‌های متعدد، روی صحنه رفته و می‌رود. نمایش‌نامه‌ی مذکور به‌عنوان مثال -و طیّ همین روزها- در جزیره‌ی کیش، رشت و میاندوآب اجرای عمومی داشته است. اما از حق نباید گذشت که رویارویی با «شب واقعه» در خانه‌موزه‌ی استاد عزت‌الله انتظامی، آن‌هم با هدایتِ پدیدآورنده‌ی فرزانه‌اش -دکتر محمد عارف- لطفی مضاعف داشت!

برخورداریِ نمایش‌نامه‌خوانیِ پنجمِ آبانِ «شب واقعه» از یک صحنه‌خوانِ قَدَر -نازنین مهیمنی که از کاربلدها و حرفه‌ای‌هایِ رادیوست- باعث شده بود تا تصاویرِ این متنِ گیرا و درگیرکننده هرچه پررنگ‌تر در ذهنِ مخاطب جان بگیرند. خوانش‌گریِ فلور نظری و بهرام سروری‌نژاد نیز -هریک در جای خود- یاری‌رسان، پرجزئیات و البته گرمابخشِ ‌«شب واقعه» بود.

ضمنِ ادای احترام به کوششِ مثمرِثمر و دل‌چسبِ هنرمندانی که نام بردم، از زهره شهناز (در نقشِ غزاله‌ی جوان) به‌عنوان خوانش‌گرِ درخشان و شایسته‌ی تحسینِ «شب واقعه» یاد می‌کنم؛ بایستی به محمد عارف بابتِ انتخابِ این چهره‌ی تازه‌نفس و مستعد و به خودِ وی به‌خاطر خوانشی چنین مؤثر، تبریک گفت.

بدیهی است که در نمایش‌نامه‌خوانی، بارِ عمده‌ی فضاسازی بر دوشِ صداها باشد ولی تمهیداتِ هوشمندانه‌ی کارگردانِ «شب واقعه» -نظیرِ بازی با شال‌ها و یا اکت‌های ریزِ خوانش‌گران- سبب‌سازِ جذاب‌تر و اثرگذارتر شدن اجرا گردیده بود. متأسفم که «شب واقعه» خوانشِ دیگری نخواهد داشت. امیدوارم دکتر عارف در کنارِ فعالیت‌های پژوهشی و آکادمیک، نمایش‌نامه‌های دیگرش -به‌‌ویژه «اتاق آبی»- را در آینده‌ای نزدیک بر صحنه ببرد.

«شب واقعه»
نویسنده و کارگردان: محمد عارف
خوانش‌گران: فلور نظری، زهره شهناز و بهرام سروری‌نژاد
راوی: نازنین مهیمنی
محل اجرا: خانه‌موزه‌ی عزت‌الله انتظامی
زمان: ۵ آبان ۹۷، ساعت ۱۹

درباره نویسنده :

نام نویسنده: پژمان الماسی‌نیا

دبیر تئاتر آکادمی هنر

تحصیلات: کارشناس ارشد پژوهش هنر
عرصه‌ی فعالیت: حضور جدی در حوزه‌ی ادبیات و ویراستاری از ۱۳۸۳، صاحب ۷ کتاب شعر چاپ‌شده با عناوین «دیگر هم‌بازی‌ات‌ نمی‌شوم» (۱۳۸۶) «عاشقانه‌های ‌برف ‌به‌اسم ‌کوچک» (۱۳۸۷) «روایت ‌ماه ‌از نیمه» (۱۳۸۸) «تقویم عقربه‌دار ماه‌های بهار» (۱۳۸۹) «گذرنامه موقت ماهی آزاد» (۱۳۹۰) «ییلاق ‌چشمان ‌تو» (۱۳۹۱) و «سرگرم مردنم» (۱۳۹۵)، نگارش نزدیک به ۳۰ مقاله با موضوعیت هنر و فلسفه‌ی هنر، همکاری به‌عنوان منتقد فیلم و تئاتر با سایت‌های سینمایی معتبر، پایه‌گذاری صفحه‌ی «طعم سینما» و نگارش ۱۷۰ نقد درباره‌ی فیلم‌های مطرح تاریخ سینما ذیل این عنوان، چاپ کتاب «طعم سینما» در ۳۸۴ صفحه و حاوی ۱۷۹ نقد پیرامون ۱۸۵ فیلم سالیان دور و نزدیک سینمای جهان (مهرماه ۱۳۹۷)
زمینه‌ی پژوهش: سینمای آمریکا، سینمای مستقل آمریکا، سینمای وحشت