اختصاصی

  • برندگان ونیز ۲۰۲۲ مشخص شدند، سهم پررنگ سینمای ایران در بخش های مختلف

    هفتاد و نهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ونیز شنبه شب با اعلام برندگان و مراسم اختتامیه به کار خود پایان داد. این جشنواره در ونیز ایتالیا از ۳۱ اوت تا ۱۰ سپتامبر ۲۰۲۲ برگزار شد. مستند همه زیبایی و خونریزی (All the beauty and the bloodshed) به کارگردانی لورا پویترس برنده شیر طلایی برای بهترین فیلم در هفتاد و نهمین دو...

تحلیل جلوه‎های متناوب قدرت در نمایش «عجایب المخلوقات»

 

 

نمایش عجایب المخلوقات

در پژوهشی در سال 1389 اثبات کردم که چگونه گفتمانِ از جنس قدرت در موقعیت‎های مختلف از یک نمایش تحت روابط متناوب قرار خواهد گرفت.

برای اثبات این امر از نظریات سوژه کوکه، زایش ایدئولوژی ایگلتون، خشونت نمادین بوردیو، نظم نمادین و جامعه سراسربین فوکو و درنهایت حضور پدیدارشناختی فونتنی استفاده کردم.[1] حال با توجه به نشانه‎شناسی نمایشی موقعیت[2] و تحلیل روابط متناوب قدرت به تحلیل نمایش عجایب المخلوقات[3] اثر رضا ثروتی خواهم پرداخت.

این نمایش که در حوزه پسادراماتیک و فیزیکال قرار می­گیرد، به سمتی رفته است که متن را نفی می‎کند. منظور از نفی متن آن متن سطح پدیداری اثر نیست، بلکه متن به مثابه آن متن دراماتیک است و از قواعد اجرا –پرفورمنس- در یک نمایش فیزیکال تبعیت می­کند. دریفوس و رابینو به نقل از فوکو می­آورند: جامعه‎ی سراسربین وسیله‎ای برای قراردادن بدن‎ها در فضا، توزیع افراد در رابطه با یکدیگر، سازماندهی به شیوه‎ای سلسله مراتبی و نظم بخشی به مراکز و مجاری قدرت به نحوی کارآمد است. [4]

مخلوقات عجیبی که با آن‎ها روبه‎رو هستیم البسه‎ای ساده و نزدیک به رنگ بدن بر تن دارند. –گویی که بدن و البسه یکی شده است- و پای به جزیره‎ای می‎گذارند که خصوصیات آن چندان مهم نیست. آن‎ها و در اصل بدن در این فضا نمی‎تواند قوانین و نظم نمادین را بپذیرد. مخلوقات عجیب به هر امری دست می زنند، با یک قدرت از بالا -که همان شخص نظم  و قدرت را در کنار آن ها جاری می گرداند- روبه‎رو می‎شوند. با یک صدای مهیب آن‎ها از هر آن‎چه این نظم را بر هم زند نهی می‎شوند. حضور این افراد و این تمهید ما را به یاد نمایش چی کجا؟[5] از ساموئل بکت می­اندازد. متن دیگری حضور می‎یابد که در آن متن نیز روابط قدرت از اهمیت خاصی برخوردار بوده و تأکید ویژه‎ای بر چنین قابلیتی است.

مخلوقات عجیب وقتی خود را خارج از این جامعه سراسربین می‎بینند سعی می‎کنند خود جامعه‎ای را بسازند تا قدرت جاری را در دست بگیرند. فوکو نیز معتقد است قدرت همواره امری در جریان است.[6] در هر لحظه، هر نقطه و تقریبا نسبت به آن نقطه در حال تولید است [..] قدرت در همه جا حضور دارد، نه به این خاطر که همه چیز را در بر می‎گیرد، بلکه به این خاطر که هر چیز می‎تواند منشأ آن باشد.[7] مخلوقات عجیب حال به دنبال راهی برای برهم ریختن نظام قدرت و دراختیار داشتن این جریان هستند. همان‎طور که فوکو آورده است قدرت در همه جا حضور دارد و هر چیز می‎تواند منشأ آن باشد. منشأ این قدرت را مخلوقات نشانه می‎گیرند و او را پایین کشیده و تاج از سر او می‎افکنند. تاج بر سر ریزنقش‎ترین این مخلوقات قرار می‎گیرد و قدرت مجدد -باز هم با ارجاع به فوکو- باید گفت تولید می‎شود و جریان آن عوض می‎شود.

عجایب المخلوقات 

آن چیزی که نظام قدرت را در لایه‎های صریح نمایش عجایب المخلوقات تشکیل می‎دهد از بین می‎رود و قدرت به جای دیگر می‎رود؛ اما با اندک گذر زمان هم مخاطب و هم خود مخلوقات عجیب متوجه می‎شوند آن‎طور که فکر می‎کردند منشأ قدرت را نیافته بودند. آن انسان فیزیکال که کوچک بوده و حال قدرت دارد امر بر کشتن منشأ قدرت صریح می‎دهد و شخص را از بین می‎برند اما رابطه‎ای که در بین همین مخلوقات شکل گرفته از نوع دیگری است. قدرت در بین آن‎ها تقسیم نمی‎شود و منشأ تنها از دید آن‎ها عوض شده و بین آن‎ها نیز اختلاف پیش آمده است. مشخص می‎شود قدرت جابه‎جا شده به مذاق آن‎ها خوش نیامده است و گرچه به خشونت علیه نماد قدرت پیشین تن می‎دهند، اما بر جسد او –بگوییم بر بدن او و این جسم فیزیکال که در جامعه سراسربین و فضا نقش دارد- مویه می‎کنند.

موقعیت‎های نمایشی بر اساس امر دراماتیک در پرفورمنس خلق می‎گردند و کمتر می‎توان آن‎ها را زاییده متن دانست. آن‎ها درست در جهت عکس متن به امر دراماتیک بر اساس ویژگی‎های نمایشی خلق می‎گردند. اگر از نشانه‎شناسی نمایشی موقعیت کمک بگیریم متوجه خواهیم شد فضا نقش خاصی در کل نمایش دارد. قدرتی که در فضای نمایش جاری است وام‎دار مکان است. مکان از دل موقعیت‎های نمایشی شکل می‎گیرد و قابلیت‎های نمایشی را به فضا می‎دهد و بر این اساس این وجوه متناوب قدرت در فضای نمایش برای مخاطب ملموس می‎شود.

جریان قدرت جدید شکل گرفته چند صباحی بیشتر دوام نمی‎آورد زیرا قدرت نه از یک شخص بلکه از فضای نمایشی و فضای خارج از موقعیت‎ها –که در دل جزیره حاکم بوده- نشأت گرفته و یک نظم نمادین به وجود آورده است. در همین گیر و دار فضای سه‎بعدی و موقعیتی نمایشی دیگر به وجود می‎آید که در یک نظام بینانشانه‎ای بُعد نیز به چالش کشیده می‎شود. در اجرا ما با یک بُعد دیگر روبه‎رو هستیم. نمایش از چند فضای بیناپدیداری برای گذر از محدودیت‎های شکل گرفته وام می‎برد. به طور مثال انسان –تن- به ابزار تکنولوژی در دل جامعه پساصنعتی تن می‎دهد و با آن یکی می‎شود نه تنها یک فضای بیناپدیداری را مشاهده می‎کنیم بلکه انسان از انسان بودگی خود گذر و با جنس دیگر یکی می‎شود. در نظام پدیداری پس‎زمینه نیز از دیگر محدودیت‎های اجرایی عبور می‎کنیم. بارها با نمایش‎های متعددی روبه‎رو شده‎ایم که از سیستم پروژکشن و دیگر نظام‎های بصری برای چنین فضایی استفاده کرده اند، اما ثروتی با یک تمهید بیناپدیداری در بُعد نمایشی دو متن را شکل می‎دهد. در پس‎زمینه بین مخلوقات عجیب جنگ قدرت برپاست و در نهایت به کشیدن اسلحه به عنوان ابزار قدرت ختم می‎گردد.

هر نظامی از نظام خود عبور می‎کند تا قدرت را به دست آورد و قدرت متناسب با این تغییرات جریانش عوض می‎شود و وجوه مختلفی پیدا می‎کند. از نظام تن که به وسیله‎ای برای پیشرفت تکنولوژی استفاده می‎شود تا نظام حیوانی و گذر به نظام انسانی که در چند مرحله این را مشاهده می‎کنیم. مخلوقات عجیب بالاخره متوجه می‎شوند قدرت از یک منبع نیست و قدرت کاملا در فضا جاری است. پس آن‎ها که نمی‎توانند به این امر تن دهند باید خود از جریان خارج شوند. مخلوقات این داستان دست به سفر و مکاشفه‎ای دیگر می‎زنند و با توجه به تجارب در سفر این بار کاملا آموخته‎اند که دیگر آن آرمان‎شهری که هر طور می‎خواهند زندگی کنند را نمی‎توانند بسازند پس باید به شهر هفت‎رنگ سفر کنند. شهری که همه‎چیز در خود دارد. شهری که برای هیچ چیز حد و مرزی قائل نباشد. شهری که آن‎ها نیز ابزار باشند و لذت ببرند زیرا این‎بار این شهر است که شهر عجایب المخلوقات است و خود مخلوقات به آن عجیبی نیستند. نتیجه می‎گیریم جلوه‎های متناوب قدرت با توجه به جریان‎های سیال حاکم در فضای نمایشی این مخلوقات را به نواحی مختلف سوق داد و در نهایت اسیر یک نظام قدرت دیگر کرد که البته آن‎ها خود را وابسته به آن می‎دانستند و آن‎جا از آن‎ها عجیب‎تر به نظر می‎رسید.

نمایش عجایب المخلوقات 

 

[1] برای خواندن این مقاله رجوع کنید به: دوفصلنامه‎ی علمی-پژوهشی نقد زبان و ادبیات خارجی دانشگاه شهید بهشتی تهران. دوره دوم، شماره 4، بهار و تابستان 1389، صص 1-17

[2] نشانه‎شناسی نمایشی موقعیت از مباحثی است که در پی شناسایی تمامی وجوه آن هستم و پس از پی بردن به چنین عنوانی در اواخر سال 1390 در جهت نگارش مقالات متعدد علمی با توجه به آن خواهم بود.

[3] نمایش عجایب المخلوقات اثر رضا ثروتی از سوم خرداد 1391 تا هجده مرداد 1391 در سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر اجرا خواهد داشت.

[4] دریفوس، هیوبرت و پل رابینو،  میشل فوکو: فراسوی ساختگرایی و هرمنیوتیک، ترجمه: حسین بشیریه، تهران، نشر نی، چاپ دوم، 1379.

[5] What Where?

[6] Foucault, Michael, Power/Knowledge: Selected Interview and Other Writings, Ed. Colin Gordon, NewYork, Pantheon, 1980.

[7] Foucault, Michael, The History of Sexuality, Vol 1: An Introduction. Trans. R. Hurley. New York :Pantheon, 1978.

 

 

درباره نویسنده :
دکتر مجید رحیمی جعفری

سوابق تحصیلی: دکتری تئاتر دانشگاه تهران – کارشناس ارشد ادبیات نمایشی با پایان‎نامه بررسی روابط بینامتنی در سینمای ایران (1390-1370) – مهندس تکنولوژی نساجی با پایان‎نامه تأثیر مُد در طراحی ماشین آلات.

 

عرصه فعالیت: مدیرمسئول مجموعة هنری آکادمی هنر / مدرس مقطع کارشناسی ارشد رشته های پژوهش هنر، ارتباط تصویری و تصویرسازی؛ مقطع کارشناسی طراحی لباس / طراح دو دوره سوالات کنکور کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد در رشته‌های طراحی لباس، ارتباط تصویری و تصویرسازی / منتقد و پژوهشگر هنر / تهیه کننده تئاتر / نمایشنامه و فیلمنامه‎نویس / عضو سابق  گروه پژوهشی نشانه‎شناسی هنر خانة هنرمندان ایران / دبیر اجرایی چندین همایش‎ علمی / همکاری با نشریات علمی-پژوهشی (همکاری در مقام داور فصلنامه جستارهای زبانی دانشگاه تربیت مدرس، روایت شناسی انجمن علمی نقد ادبی ایران) و تخصصی (از جمله فارابی و صنعت سینما)


نظریه ها: نظریه بیناجسمی / تئوریزه کردن نظریه بینارسانه در سال 1390 /  همکاری با دکتر حمیدرضا شعیری در تئوریزه کردن نظریه ناسرگی 1389

 

زمینه پژوهش: نشانه شناسی گفتمانی / بینامتنیت / نقد ادبی / جلوه‎های نمایشی / سینمای آمریکا / فشن آرت / ژانر / سینمای گرایندهاوس / ارتباط تصویری

 


دیدگاه‌ها  

+2 #5 Guest 1391-04-11 18:25
شما هیچ نکته ای را در مورد این اجرا نگفته اید . بلکه یک پیش داوری و یک نظر انتزاعی را از بیرون به اثر چسبانده اید . دریغ از یک مصداق . دریغ از یک اشاره روشن به فرآیند اجرا و نتیجه گیری شفاف و منطقی از آن کردن.
به نظر من نوشته شما هیچ جنبه ای از این اثر را روشن نمی کند اگر تحلیل کردن - به معنای اخص کلمه - را بکی از پایه ها و محورهای خوانش انتقادی از یک اثر در نظر بگیریم.
اجرای عجایبت المخلوقات هم تجربه ای بدیع است اما در زمینه دراماتورژی دچار مشکل است . امری که شما هیچ اشاره ای به آن نکردید . چه محور را اجرا به متن در نظر بگیریم و چه متن به اجرا.
در هر حال موفق باشید
نقل قول کردن
+2 #4 Guest 1391-04-07 00:53
کار بسیار جذابی است پر از تصویر و حرکت. واقعا تئاتر قابل تحسینی است و چنین نقدهایی هم باید بر روی آن نوشته شود.
نقل قول کردن
+2 #3 Guest 1391-04-01 13:13
thx mr rahimi vaghean tahlile amoozandei bood
نقل قول کردن
+6 #2 Guest 1391-03-29 02:26
میشل فوکو اندیشمند بی بدیلی است و بیشک گفتمان قدرت نیز از جمله نظریاتی است که آن طور که باید در کشورمان پی گرفته نشده است تحلیل خواندنی بود و گرچه در فضای دلزده ای به سر می بریم اما علاقمند به تماشای این نمایش شدم.
نقل قول کردن
+2 #1 Guest 1391-03-28 15:27
کار رضا ثروتی خیلی قویه با این که من از این تحلیل تخصصی سر در نیاوردم ولی ممنون از توجه به این نمایش و امیدوارم از کار رضا ثروتی همه استقبال کنند
نقل قول کردن

نوشتن دیدگاه


تصویر امنیتی
تصویر امنیتی جدید

مطالب مرتبط

تحلیل سینما

تحلیل تجسمی

پیشنهاد کتاب

باستان شناسی سینما