نکات مهم در طراحی بسته بندی

 برای واژه بسته‌بندی می‌توان تعریف‌‌های متنوعی ارائه کرد. طبق تعریف موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، «بسته‌بندی عبارت است از تهیه و تعبیه ظرف یا محافظی که سلامت کالا را در فاصله‌ی تولید تا مصرف حفظ نماید.» در تعریف دیگر بسته‌بندی چنین تعریف شده است: «مجموعه‌ای از مواد اولیه و ارزش افزوده‌‌ای که روی مواد اولیه ایجاد می‌شود، به گونه‌ای که کالای عرضه شده بتواند رضایت مشتری را تامین کند».[1] با پیشرفت تکنولوژی در زمینه‌های گوناگون، به ویژه صنایع چاپ و تولید کاغذ و مقوا، محدودیت‌های پیشین در طراحی ظاهر و فیزیک بسته‌ها از میان رفت، به گونه‌ای که امروزه هر شکل و نوعی از بسته‌بندی را می‌توان به تولید رسانید و انجام چاپ تقریبا بر روی تمامی سطوح امکان‌پذیر است.

از مهم‎ترین فاکتورهایی که باید در طراحی بسته­بندی رعایت کرد می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

طرح خلاقانه و زیبا:

بسته‎بندی با دارا بودن طراحی معنا‎دار و متناسب با نوع کالا، همراه با درج اطلاعات مکتوب، به صورت صریح و بی واسطه پیام تولیدکننده را به سمت خود جلب می‌نماید و اطلاعات و انگیزه‌ی لازم را به او می‌دهد. از این رو بسته بندی به “فروشنده‌ی خاموش” شهرت یافته است. از مهم‌ترین فواید و کارکردهای بسته بندی، اهمیت آن در جلب توجه مخاطب و برانگیختن وی برای ترغیب به خرید است که در این بین نقش طراحی مناسب، زیبا و خلاقانه بیش از همه در تاثیر گذاری روی مخاطب مهم جلوه ‌می‌کند. امروزه به وفور مشاهده می‌کنیم کالاهایی که از طراحی خلاقانه و متناسب با محصول بهره می‌برند، در مقایسه با کالاهایی با همان کیفیت و حتی بالاتر، از شانس بیشتری برای فروش برخوردارند. تکنولوژی روز، طراحان خلاق و باتجربه و شناخت بازار همگی به کمک تولیدکنندگان آمده‌اند تا محصولی را روانه بازار کنند که بتواند در اولین نگاه چشم‌ها را معطوف به خویش کند و از مخاطبان عبوری یا تصادفی نیز یک خریدار به دست بیاورند. در طراحی بسته‎بندی یک محصول باید به چند نکته توجه کرد:

فرم:

فرم یا شکل سه‎بعدی بسته‎بندی می‌تواند مهم‌ترین و به یادماندنی‌ترین عنصر در طراحی بسته‌ها باشد.  انتخاب فرم مناسب برای بسته‎بندی، بیشتر بر اساس مسائل فنی، تکنیکی موثر در نوع ساختار هندسی صورت می‌پذیرد. در طراحی ساختار، نوع مواد اولیه نظیر ورق مقوا، ورق فلز، پلاستیک، شیشه و مانند آن‎ها و نیز توانمندی ماشین‌آلات ساخت بسته‌ها موثر است.

فرم‌های ساده، آشنا و با سابقه، به سرعت پیام خود را منتقل می‌کنند. اما در بسیاری موارد، به ویژه کالاهایی که خود جنبه‌ای از تفنن یا نوآوری دارند، یک فرم جدید و متفاوت، جذابیت و تاثیر فوق‌العاده‌ای خواهد گذاشت.

لوگو:

طراحی یک لوگو یا نشانه‌ی متناسب با محصول که در آن نکاتی چون؛ سادگی و انسجام در اجزاء، بیان تصویری مناسب، متفاوت بودن و جذاب و گیرابودن رعایت شده باشد، در توفیق فروش محصول مورد نظر و زیبایی بسته‎بندی آن تاثیر به سزایی دارد. طراحی این لوگو باید به گونه‌ای باشد که خصوصیات محصول بسته بندی شده را تا حد ممکن به وسیله تصویر یا نوشتار بیان کند و بیننده با دیدن آن بتواند ارتباط و هماهنگی بین محصول مورد نظر، فضای کلی بسته‎بندی و شکل لوگو را مشاهده کند.

«تیم طراحان و سازندگان بسته‎بندی باید بتوانند مقتضیات خاص خود بسته‎بندی کالای مورد نظر را، در رابطه با حمل و نقل شناسایی کنند و تدابیری بیندیشند که راحت بودن مصرف‎کنندگان در هنگام حمل و نقل و
جابه‎‎جایی محصول، رعایت شود، چرا که این امر به فروش و محبوبیت بیشتر محصول کمک فراوانی خواهد کرد.»[2]

رنگ و طرح:

مهم‌ترین عامل در جلب توجه مخاطب و کشش وی برای خرید، طرح و رنگ به کار رفته بر روی محصولات است. انتخاب طرح و رنگ مناسب برای بسته بندی محصول باید با کارشناسی و بررسی بازار هدف و  مخاطبین و همچنین رعایت اصول زیبایی‎شناسی صورت بگیرد. به طور حتم بسته‎بندی شیک، جذاب و حرفه‌ای نزد مخاطب این تصور را ایجاد می‌کند که با یک تولید‎کننده حرفه‌ای و یک محصول قابل اعتماد مواجه است و این مسئله سبب جلب اطمینان وی خواهد شد. رنگ  و طرح بسته‎بندی، می‌تواند به تناسب محتوی بسته و خصوصیات کالا انتخاب شود یا با توجه به پیشینه ذهنی و نیازهای جامعه‌ی مخاطب به کار رود. هماهنگی رنگ‌ها و استفاده محدود یا متنوع از رنگ‎های مختلف، در گرو درک صحیح از بیان رنگ‌ها و ارتباط بین آنهاست و در صورتی که مطابق نیاز کالا و مخاطبان آن صورت پذیرد، در موفقیت یک بسته‎بندی بسیار موثر است.

در طراحی بسته‎بندی یک محصول نمی‌توان و نباید از هر طرح و رنگی به دلخواه استفاده کرد. به عنوان مثال بسته‌ی محصولات مصرفی، مانند پودرهای شوینده، نباید فاخر و با رنگ‌های آرام و سنگین طراحی شود. همان‎طور که مایعاتی چون روغن‌های خوراکی را در بسته‌های مقوایی ارائه نمی‌کنند. بسته‎بندی یک دستمال کاغذی نباید سیاه و چرک باشد. در صورتی که می‌توان کالاهایی مانند کیف یا کمربند چرمی را در بسته‌ای سیاه رنگ روانه‌ی بازار کرد.

مسئله مهم رعایت رنگ‎بندی رایج در هویت سازمانی محصول مورد نظر است و استفاده از طرح و رنگی دیگر خارج از این هویت شکل گرفته به مرور زمان، کار درستی نیست، مگر اینکه کارشناسان امر تصمیم به بازسازی و تغییراتی اصولی در هویت سازمانی و رنگ بندی سازمان گرفته باشند. این هماهنگی به حدی حائز اهمیت است که شرکت‌های بزرگ در طراحی کمپین‌های تبلیغاتی‌شان، که ممکن است شامل هر رسانه تبلیغاتی دیگری چون آگهی‌ها، بیلبوردها، بروشورها و ... شود، همواره سعی می‌کنند از دامنه‌ی رنگ‌های همیشگی مورد استفاده در بسته‌بندی، لوگو و یا خود محصول استفاده کنند.

بسته ‎بندی‌ها انواع مختلفی دارند می‌توان آنها را به گونه‌های زیر تقسیم کرد:

بسته‎بندی‌های کاغذی و مقوایی، بسته‎بندی‌های پلاستیکی، بسته‎بندی‌های فلزی، بسته‎بندی‌های شیشه‌ای، بسته‎بندی‌های چوبی، بسته‎بندی‌های پارچه‌ای و ... در این بین بسته‌بندی‌های کاغذی و مقوایی به لحاظ هزینه کم‌تر و انعطاف‎پذیری بالاتر در صدر انواع بسته‎بندی‌ها هستند.

کشورهای مختلف در سال 2010 نزدیک به 671 میلیارد دلار برای بسته بندی محصولات خویش هزینه کردند و در سال 2011 نیز شرکت‌های آمریکایی نزدیک به 135 میلیار دلار هزینه صرف بسته‎بندی کردند.[3]. قریب به 70 درصد از تصمیم‌های خرید دقیقا در محل فروش گرفته می‌شود و به این دلیل بسته‎بندی نقش مهمی در تبلیغ و فروش ایفا می‌کند. در دنیای رسانه‌های تبلیغاتی یکپارچه، بسته‎بندی آخرین تبلیغی است که مشتری قبل از خرید مشاهده می‌کند و علاوه بر آن در تمام مدت مصرف در مقابل چشمان اوست. ازین رو بسته بندی چیزی ورای دیگر پیام‌های تبلیغاتی می‌باشد. بسته‎بندی حتی پیام‌ تبلیغاتی محصول را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در دریافت مفهوم کلی محصول بسیار موثر است.[4]

بسته بندی گرچه از زمینه های کاربردی گرافیک محسوب می شود اما به دلیل گستره وسیع خود هم اکنون به عنوان صنعتی مستقل قابل بحث و بررسی می‎باشد. صنعتی که متاسفانه در کشور ما هنوز به صورت حرفه ای و هدفمند کارآیی ندارد و اغلب تولید‎کنندگان این قسمت از آماده نمودن محصول را با کم‎توجهی، بی‎دقتی و یا بی‎سلیقگی خاصی که تنها مختص به مدیران و تولید‎کنندگان است پشت سر می‎گذارند، در حالی که این مساله در دنیای امروز ثابت شده است که یک طراحی بسته بندی متناسب، شکیل و جذاب که بر اساس اصول رنگ‎شناسی، طراحی گرافیک و بازارشناسی آفریده شده باشد، می‎تواند تاثیر فوق‎العاده شگرفی برمیزان فروش و موفقیت یک محصول در بازار داشته باشد.

در ادامه تعدادی از بسته‎بندی‎هایی که بر اساس اصول زیبایی­شناسی، رنگ‎شناسی، تناسب و هماهنگی طرح و رنگ و ارتباط این دو با نوع محصول، طراحی شده‎اند را مشاهده می‎کنید:

«برای مشاهده تصاویر در اندازه واقعی بر روی آن ها کلیک نمایید» 

درباره نویسنده :

نام نویسنده: سلمان بصایری

 کارشناس ارشد رشته گرافیک، دانشگاه تربیت مدرس

سمت در آکادمی هنر: دبیر گرافیک

طراح، گرافیست و مشاور تبلیغاتی در شرکت‌های تبلیغاتی «نقش آرا» ،«نیم رخ»، «خانه گرافیک کلک»، «تصویرگران بامداد»، «هنر کهن»، «رز گرافیک» و ...

برگزاری نمایشگاه‌های گروهی نقاشی با نام «هویت» در فرهنگسرای شفق، سال 1388 - گروهی گرافیک با نام «کلک خیال» در فرهنگسرای اشراق، سال 1387

انجام پروژه‌های تبلیغاتی گوناگون شامل تبلیغات چاپی، محیطی، طراحی تارنما و تبلیغات آنلاین از سال 1386 تا کنون

تدریس اصول و مبانی گرافیک در موسسه غیر انتفاعی «زرین قلم»، 1388 - تدریس برنامه‌های گرافیکی در موسسه «کاوشگران برتر»، 1388 الی 1389